Trong ngành công nghiệp thực phẩm hiện đại, yêu cầu về vệ sinh an toàn thực phẩm ngày càng được siết chặt nhằm bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và kéo dài hạn sử dụng sản phẩm. Trong số các công nghệ khử trùng hiện đại, tia cực tím (UV – Ultraviolet), đặc biệt là tia UV-C, đang nổi lên như một giải pháp hiệu quả, nhanh chóng và thân thiện với môi trường.
Tia UV là gì và vì sao có thể khử trùng?
Tia UV là một dạng bức xạ điện từ có bước sóng ngắn hơn ánh sáng nhìn thấy. Trong đó, tia UV-C (200–280 nm) có khả năng phá hủy DNA hoặc RNA của vi sinh vật như vi khuẩn, virus, nấm mốc… khiến chúng mất khả năng sinh sản và phát triển. Cơ chế này giúp UV-C trở thành công cụ mạnh mẽ trong việc khử trùng không dùng hóa chất.
Các ứng dụng phổ biến của đèn UV trong sản xuất thực phẩm
1. Khử trùng không khí và bề mặt trong nhà máy
- Đèn UV được lắp trong đường ống không khí hoặc khu vực xử lý đóng gói để khử khuẩn không khí, giảm nguy cơ nhiễm chéo.
- Các đèn chiếu UV tĩnh đặt trong buồng UV hoặc trên dây chuyền có thể tiêu diệt vi sinh vật bám trên bề mặt thiết bị, băng chuyền, bàn làm việc…
2. Khử trùng bao bì trước khi đóng gói
- Trước khi đóng gói sản phẩm (đặc biệt là thực phẩm không cần nấu chín như bánh mì, rau củ cắt sẵn, thịt nguội…), bao bì thường được đưa qua buồng UV để tiêu diệt vi khuẩn hoặc bào tử có thể còn tồn tại trên bề mặt.
3. Khử trùng thực phẩm trực tiếp
- Một số loại thực phẩm nhạy cảm với nhiệt như trái cây, hải sản, nước trái cây… được xử lý bằng UV để kéo dài thời gian bảo quản mà không làm thay đổi cấu trúc hoặc mùi vị.
- UV cũng được dùng để xử lý nước uống đóng chai hoặc nước sử dụng trong chế biến mà không cần sử dụng clo hay hóa chất khác.
4. Tích hợp trong máy móc và hệ thống tự động
Các hệ thống xử lý tự động bằng UV ngày càng phổ biến, có thể điều chỉnh liều lượng tia UV tùy theo tốc độ băng chuyền, loại thực phẩm và yêu cầu vệ sinh.
Ưu điểm của khử trùng bằng tia UV
- ✅ Hiệu quả cao trong việc tiêu diệt nhiều loại vi sinh vật gây hại.
- ✅ Không sử dụng hóa chất, không để lại dư lượng độc hại trong sản phẩm.
- ✅ Nhanh chóng, tiết kiệm thời gian so với các phương pháp nhiệt hoặc xử lý hóa học.
- ✅ Giảm tiêu hao năng lượng, thân thiện với môi trường.
- ✅ Dễ dàng tích hợp vào dây chuyền sản xuất tự động.
Hạn chế và những lưu ý khi sử dụng đèn UV
Tia UV chỉ hiệu quả trên bề mặt tiếp xúc trực tiếp – các khu vực bị che khuất hoặc bên trong sản phẩm không được xử lý đầy đủ.
Cần tính toán kỹ liều lượng UV phù hợp: quá thấp thì không đủ diệt khuẩn, quá cao có thể làm thay đổi tính chất thực phẩm (oxy hóa chất béo, biến màu).
An toàn lao động phải được đảm bảo: công nhân cần tránh tiếp xúc trực tiếp với tia UV để không gây hại cho da và mắt.
Cần thường xuyên kiểm tra và thay thế bóng đèn UV, vì hiệu suất giảm dần theo thời gian sử dụng.
Ứng dụng thực tế tại các nhà máy
Nhiều nhà máy thực phẩm tại Việt Nam và thế giới đã ứng dụng thành công công nghệ đèn UV:
- Nhà máy sữa: UV được dùng để xử lý chai/lon trước khi chiết rót.
- Nhà máy nước đóng chai: xử lý nước đầu vào bằng tia UV thay cho clo.
- Cơ sở chế biến trái cây xuất khẩu: dùng UV để kéo dài thời hạn sử dụng mà vẫn giữ được màu sắc tự nhiên.
- Ngành bakery: sử dụng UV để diệt nấm mốc trong khu vực đóng gói bánh mì, bánh ngọt.
Kết luận
Việc sử dụng đèn UV trong sản xuất thực phẩm là một bước tiến quan trọng trong việc nâng cao an toàn vệ sinh thực phẩm, giảm thiểu hóa chất và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. Tuy nhiên, để công nghệ này phát huy tối đa hiệu quả, doanh nghiệp cần hiểu rõ cơ chế hoạt động, thiết kế hệ thống hợp lý, và đào tạo nhân sự đúng cách. Trong tương lai, kết hợp AI và IoT với công nghệ UV sẽ giúp nâng cao mức độ tự động hóa và kiểm soát chính xác hơn nữa, hướng đến một ngành công nghiệp thực phẩm thông minh và an toàn hơn.